VIDEO GAMELAN

SEJARAH

Sejarah menunjukkan bahawa Gamelan Melayu mula diperkenalkan pada tahun 1811 apabila sekumpulan penari dan pemuzik bersama instrumen muzik gamelan di bawa dari istana Riau-Lingga untuk menyerikan majlis perkahwinan diraja iaitu Wan Esah adinda kepada pemerintah Pahang. Bendahara Tun Ali (1806 – 1857) dengan Tengku Hussain putera sulung kepada sultan Riau-Lingga (Sultan Mahmud Syah III (1761 – 1812) yang berlangsung di Pekan, Pahang. Seni dan budaya persembahan Gamelan Melayu ini terus berkembang di negeri Pahang dan dikenali sebagai “Joget Pahang” dan perkembangan muzik gamelan turut digambarkan dalam penulisan Frank Swettenham (pegawai British) yang berjudul “A Malay Nautch” yang menjadi tetamu istana Sultan Ahmad al-Muadzam Shah (1882-1914) pada tahun 1875 di Pekan, Pahang sebagai sesuatu yang unik dan sangat berharga yang jarang dilihat oleh orang Eropah.

"Had the performance I now describe nearly resembled any of those commonly seen here, or in the Peninsula, there could be little interest in this description, but in the belief that the sight as I saw it is a rare one, seldom witnessed by Europeans, and so far undescribed, I have ventured to offer it, as it may, to some, be interesting."

Sir Frank A. Swettenham
'A Malay Nautch' - a paper read at a meeting of the Straits Branch

of the Royal Asiatic Society in Singapore, August 1878.

 Menerusi persembahan di upacara perkahwinan, kesenian gamelan ini terus berkembang di negeri Terengganu sebagai hiburan eksklusif bagi keluarga diraja. Di mana Joget Pahang dipersembahkan di majlis perkahwinan Tengku Long, puteri Sultan Ahmad dengan Sultan Zainal Abidin III (1881 – 1918) dari Terengganu pada 1885 dan Baginda telah tertarik kepada seni gamelan dan meneruskan kesenian gamelan Melayu ini di istana Terengganu. Tengku Ampuan Mariam, puteri Sultan Ahmad telah berkahwin dengan Tengku Sulaiman (1875 – 1942), putera Sultan Zainal Abidin III dan bersama-sama pasangan diraja Terengganu ini telah mengangkat seni gamelan Melayu ke zaman kegemilangannya (1914 – 1942). Malangnya seni dan budaya Gamelan Melayu lenyap seketika apabila berlaku Perang Dunia II (1941) dan penaungnya Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah telah mangkat pada tahun 1942 dan sejak ketika itu, set gamelan telah tersimpan sepi di Istana Kolam yang merupakan kediaman Tengku Ampuan Mariam.

       

Tan Sri Dato’ Dr. Hj. Mubin Sheppard merupakan Pengarah Muzium Negara (1958 – 1963) telah menemui instrumen gamelan apabila beliau menjalankan kajian seni ukiran Melayu di Istana Kolam dan telah tercetus idea untuk menghidupkan semula seni gamelan tersebut. Setelah diperkenan izin daripada Tengku Ampuan Mariam, beliau berusaha menghimpunkan semula pemuzik-pemuzik lama seperti Encik Muhammad bin Ismail (Pak Mat) seorang pemuzik istana pada suatu ketika dahulu dan penubuhan kumpulan penari yang di beri tunjuk ajar oleh Puan Adnan binti Abdullah (Mak Nang) yang merupakan bekas penari istana. Kumpulan gamelan baru yang ditubuhkan itu, dikenali sebagai Orkes Gamelan Diraja Terengganu dan telah membuat kemunculan pertamanya pada tahun 1969 di Pesta Muzik dan Drama Asia Tenggara dan Temasya (1970) yang berlangsung di Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Demikian sejarah menceritakan segalanya dan pada tahun 1973 set gamelan di Istana Kolam telah diserahkan kepada kerajaan Pahang dan kini dipamerkan di Muzium Sultan Abu Bakar di Pekan, Pahang. Di sebalik instrumen yang dipamerkan itu tidak ternilai harga kerana ia merupakan seni warisan yang terpendam yang perlu terus dihayati dan  keindahannya untuk generasi akan datang.

PEMBEZAAN

PEMBEZAAN ANTARA GAMELANG MELAYU DAN GAMELANG JAWA

Menurut Ahmad Farid Abd Jalal (2008)[1], gamelan boleh didefinisikan sebagai perkataan yang berasal dari kedua-dua bahasa asli moden dan purba Indonesia yang mempunyai semua makna seperti bermain muzik, memukul seperti dram, orkestra dan gangsa. Perkataan ‘Gamel’ membawa maksud untuk tujuan memukul atau tukul tetapi masyarakat Jawa kemudiannya menggunakan perkataan tersebut bermaksud bermain alat muzik. Walaubagaimanpun, di Malaysia gamelan dirujuk sebagai satu kesatuan yang terdiri daripada beberapa instrumen yang di palu dan kadang-kadang ia boleh diiringi dengan alat muzik dari jenis tali atau alat tiup. Merujuk kepada Ahmad Farid Abdul Jalal dalam penulisannya yang berjudul “Joget Pahang ~ Gamelan Melayu” menyatakan terdapat perbezaan diantara Gamelan Melayu dengan Gamelan Jawa yang dinyatakan seperti berikut :

KATEGORI

GAMELAN MELAYU

GAMELAN JAWA

Asal - Usul

Gamelan Melayu dikatakan berasal dari kerajaan Srivijaya pada abad ke – 7 dan ke – 13 yang kemudiannya berkembang ke Kesultanan Diraja Riau. Pada tahun abad ke – 19, gamelan telah di bawa ke Pahang dan Gamelan Melayu merupakan antara  alat muzik yang tertua yang dijumpai di Semenanjung Malaysia.

Gamelan Jawa dikatakan kesinambungan muzik yang berterusan yang ditemui pada zaman Majapahit. Bukti awal berkenaan alat muzik gamelan adalah berdasarkan kepada satu siri batu ukiran yang di Candi Borobodur di Jawa Tengah sekitar 800 tahun sebelum Masihi.

Fungsi

Muzik gamelan wujud terutamanya di kalangan kelas pemerintah dan telah diwariskan kepada Istana Penyengat, Riau, ke Istana Pahang dan kemudiannya ke Istana Terengganu.  Peranan asal gamelan ini adalah sebagai iringan kepada tarian yang dikenali sebagai Joget Pahang. Ia biasanya dilakukan untuk tetamu diraja pada majlis-majlis khas.

Muzik gamelan berfungsi sebagai muzik iringan kepada persembahan Jawa yang popular seperti wayang kulit, barongan dan kuda kepang.

Gamelan dimainkan sebagai muzik rakyat untuk keseronokan awam di ruang terbuka dan dilakukan semasa acara-acara seperti kelahiran, perkahwinan, perayaan menuai dan sebagainya

Alat Muzik

Alat muzik Gamelan Melayu terdiri daripada tujuh instrumen utama seperti gendang, keromong, gambang, saron demong, saron barung dan sepasang gong agung dan gong suwukan.

 Terdapat lebih daripada 19 hingga 20 jenis alat muzik yang digunakan dalam sesebuah orkestra. Sebahagian alat tersebut menyerupai alat Gamelan Melayu dan selebihnya adalah termasuk slentem, kempul, ketuk, gender, celempung, suling dan rebab.

Melodi/Tona

“Anhemitonic Pentatonic” skala (slendro)

Tona Slendro dan pelog

Pengaruh Agama

Gerakan tarian Gamelan  Melayu dipengaruhi perbuatan amalan sewaktu mengerjakan ibadah haji.

Muzik dan tarian Gamelan Jawa mempunyai dipengaruhi oleh dengan Wali Songo (sekumpulan ahli agama menjadi figura kepada masyarakat Indonesia). 9 jenis tona pelog (1,2,3,4,5,6,7, 7-bawah dan 1 atas) merupakan signifikan terhadap 9 orang Wali Songo yang mana menggunakan gamelan sebagai alat dakwah untuk menyebar agama Islam.

Tradisi Persembahan

Gamelan Melayu bermula dengan sekumpulan orang yang memperkenalkan penarinya sekali. Sebagai contoh lagu ayak-ayak mengiringi bersama tarian pembukaan dan kemudian lagu Lolo dan Lonang. Selepas pembukaan lengkap dengan penari, jalan cerita yang spesifik dan begitu juga dengan tona instrumen akan di mainkan jika perlu. Gamelan Melayu menggunakan “prop” sebagai tambahan yang biasa digunakan dalam persembahan.

Persembahan dimulakan dengan upacara sajian. Ketua gamelan akan mengetuai upacara sembah  dengan membakar kemenyan, membaca jampi dan mengunyah sireh daripada dulang sajian. Di akhir upacara sembah ini, dulang akan diletakkan di belakang skrin pentas dan persembahan di jalankan dengan tarian serimpi, kupu-kupu atau lilin. Secara umumnya, tarian tersebut disediakan sebagai selingan kepada persembahan utama Ludruk atau Ketoprak. Selingan tersebut termasuklah nyanyian, silat, komedi dan juga alat instrumen muzik gamelan.

---

LAGU DAN NOTASI

NOTASI

Pada permulaan gamelan dimainkan tanpa notasi. Notasi tidak dianggap penting dan lagu lama tidak dicatat. Muzik ini dipelajari secara tidak formal melalui pendengaran bermula dengan mudah dan beransur kepada komplek. Pada abad 19, system menggunakan nombor diperkenalkan untuk memudahkan pemuzik memainkan repertoire lagu yang telah banyak berkembang. Sistem menggunakan nombor ini dikenali sebagai Sistem Kepatihan dan system ini kekel digunakan sekarang.

ANTARA LAGU- LAGU GAMELAN

1.       Gamelang Ayak-Ayak
2.       Gamelan Gendang Sembilan 
3.       Gamelan Kembang Pacar
4.       Gamelan Lambang Sari 
5.       Gamelan Perang Manggung
6.       Gamelang Selanting 
7.       Gamelang Timang Burung
8.       Gamelan togok 
9.       Gamelan Topeng 

TIMANG BURUNG

• 5 5 2 │3 2 3 5 │ • 3 5 6 │5 3 2 5 │

• 5 5 2 │3 2 3 5 │ • 3 5 6 │5 3 2 3 │

• 3 2 1 │1 2 3 1 │3 2 1 1 │5 6 1 2 │

• 2 2 3 │6 5 3 2 │3 2 1 1 │5 5 3 5 │

TOGOK

. 1 1 .  │1 5 6 1 │. 1 6 5  │3 5 6 5 │

. 5 3 5 │3 5 6 1 │. 1 6 5  │3 5 6 5 │

1 6 5 3│2 1 2 3 │5 3 2 1 │1 2 3 1 │

. 1 1 .  │1 1 2 3 │5 3 2 1 │1 2 3 1 │

TOPENG

│. 6 5 3 │6 5 3 2 │2 1 2 3 │6 6 5 6 │

│. 6 .666 │. 6 .666 │. 6 5 3 │₅₃₅₃56 │

│. 6 5 3 │3₃₂₁₂3 │.2 3 2 3 5 │6 5 3 2 │

│. 2 1 2 │1 2 3 5 │. 5 3 5 │6 5 3 2 │

LAMBANG SARI

│1 6 5 3 │2 2 1 2 │. 1 1 . │1 2 3 1 2 │

│. 2 2 . │ 2 6 5 3 │3 2 1 2 3 │5 3 2 1 │

│ . 1 1 . │1 1 2 1 │. 1 1 2 3 │ 5 3 2 1 │

│. 1 1 . │1 1 2 1 │. 1 1 2 3 │5 3 2 1 │

│1 2 3 3 . │3 3 2 3 │. 5 6 6 5 │3 3 2 1 2 │

│. 566. │6 1 5 6 │. 6 6 5 │1 6 5 3 │

│. 611. │1 1 5 6 1 │1 1 1 6 1 │1 1 1 6 │